Bắc Ninh một vùng đất cổ. Cùng với Bắc Giang là xứ Kinh Bắc xưa, là cái nôi văn hóa đã đóng góp cho đất nước nhiều giá trị văn hoá. Trong đó có văn hoá Quan họ Bắc Ninh là dân ca đặc sắc mang tính chất riêng của Kinh bắc mà không nơi nào có được. Dân ca quan họ thấm đẫm tính dân tộc đầy chất trữ tình của tâm hồn Việt Nam đi vào lòng nhân dân đến nay đã đơm hoa kết trái, được tổ chức UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Đại diện của Nhân loại.
Quan họ hát theo lối cổ truyền ở một số làng quê Bắc Ninh, Bắc Giang trong những đêm mùa xuân ấm áp mà lễ hội rất điển hình của Việt Nam đưa mọi người đến gần nhau. Đó là những đêm quan họ hát trong những căn nhà bình dị, các ca sĩ được gọi là các liền anh, liền chị từ làng này đến làng khác mời nhau đến hát đối đáp, không có dàn nhạc đệm. Những buổi hát đó gọi là một canh ca quan họ từ chập tối cho đến sáng và có khi vì say nhau còn kéo dài một vài đêm cho đến khi một bên liền anh hoặc liền chị gọi là một đám quan họ chịu thua mới thôi.
Thông thường một đám quan họ của làng này không kể liền chị hay liền anh đi mời một đám quan họ khác đến làng mình, cụ thể là đến nhà mình để hát như lời hẹn từ năm ngoái năm kia, vì thế mới có câu “đến hẹn lại lên.”
Thường thường những câu ca là những câu thơ lục bát, một thể thơ cổ truyền chỉ Việt Nam mới có.
Yêu nhau em dặn lời này
Sông sâu chớ lội đò đầy chớ đi.
Đó là một lời dặn dò tha thiết với người mình yêu và người yêu mình, xuất phát từ sâu thẳm trái tim trước bao nhiêu biến cố cuộc đời, mà chỉ có người quan họ nói lên được bằng giai điệu mượt mà trong không gian mùa xuân của vùng Bắc Ninh đầy trữ tình, không biết đã từ mấy thế kỷ. Mà tình yêu ở đây là một thứ tình yêu trong sáng không vẩn đục, không vụ lợi. Theo tục lệ từ ngàn xưa dù yêu nhau đến đâu thì liền chị và liền anh quan họ cũng không lấy nhau.
Lời ca quan họ chủ yếu là nói về tình yêu trai gái. Nhưng trước hết khi vào cuộc hát phải theo lề thói như hát các làn điệu Mời nước mời trầu cũng như khi kết thúc phải hát làn điệu Giã bạn, làn điệu mời trầu có câu:
Trầu này trầu tính trầu tình
Trầu loan trầu phượng trầu mình trầu ta.
Trầu này têm tối hôm qua
Giấu cha giấu mẹ đem ra mời chàng.
Hoặc liền anh được mời rượu liền hát:
Tay nâng lên chén rượu đào
Đổ đi thì tiếc uống vào thì say.
Trong khi hát đối đáp liền anh và liền chị vận dụng những làn điệu tha thiết, có khi người nghe tưởng rằng họ chết vì tương tư, mặc cho ngoài kia sương đã đầm tóc cây mái nhà.
Yêu nhau cởi áo cho nhau
Về nhà dối mẹ qua cầu gió bay.
Sự nói dối này không phải là sự dối trá mà là tình yêu quá đắm đuối cha mẹ nào mà chẳng rộng lòng tha thứ. Đến như cái nhẫn vàng là vật quí mà còn:
Yêu nhau cởi nhẫn cho nhau
Về nhà dối mẹ qua cầu đánh rơi.
Khi yêu nhau cao độ liền anh có khi không chủ động được hành động mà giơ bàn tay ra nắm lấy vạt áo liền chị thì bị liền chị nhắc khéo:
Chàng buông vạt áo em ra
Để em đi chợ kẻo mà chợ trưa
Chợ trưa rau sẽ héo đi
Lấy gì nuôi mẹ lấy gì nuôi em.
Còn không biết bao nhiêu câu ca trữ tình nữa.
Người về em nhắn đôi lời
Yêu em người chớ đứng ngồi với ai.
Yêu nhau đến nỗi hai vạt áo ướt đầm nước mắt thì trận mưa nào ngoài thiên nhiên sánh được cái thổn thức của trái tim con người quan họ ấy, và hình như họ quên cả trái đất, cả nhân loại mà chỉ còn có hai người như nhân vật Trương Chi trong ca khúc của Văn Cao:
Ngồi đây ta gõ ván thuyền ta ca, trái đất còn riêng ta.
Vì sau cuộc hát đêm nay người về, ở ngoài kia có bao nhiêu quyến rũ bao nhiêu duyên dáng bao nhiêu xinh đẹp bao nhiêu giàu sang. Xin người hãy nghĩ rằng đã có một người đang yêu chàng đã trao tình cảm cho chàng bằng giai điệu cha ông truyền lại từ nghìn đời mà nghìn vàng không mua được. Người ấy là người quan họ.
Khi tiếng gà trong thôn đã cất lên những tia sáng đầu tiên nhuộm tím bầu trời, cành tre tàu cau bụi chuối sau một đêm thưởng thức những làn điệu trữ tình ấm áp bây giờ mới giật mình sực nhớ là mình vừa được sống trong tình yêu bỏ quên giấc ngủ ở ngoài thân, ngỡ ngàng nhìn những người quan họ đang dùng dằng hát câu Giã bạn với lời nhắn nhủ đầy vương vấn như tơ trời trói buộc bàn chân, nào là Người ơi người ở đừng về, nào là Cầm lòng vậy đành lòng vậy, nào là Đến hẹn lại lên. Những âm thanh này là điệp khúc cho mùa xuân sang năm khi cây bưởi lại nở hoa, khi dòng sông Đuống sông Cầu lại dềnh lên những con sóng mới mang phù sa bồi đắp cho châu thổ sông Hồng trong đó có Bắc Ninh và chắc rằng bồi đắp cả nguồn văn hóa cho quan họ ngày càng nảy nở đơm hoa, kết trái.
 |
0 nhận xét :
Đăng nhận xét